THIÊN LÝ TRỄ TRÀNG

Truyện ngắn của Leo Tolstoy

Bản dịch của Nguyễn Văn Sâm

Thương gia trẻ Ivan Dmitrich Aksionov sống trong thành phố Vladimir. Là người hằng sản, anh có nhà cửa đàng hoàng còn làm chủ hai cửa tiệm nữa.

Đẹp trai, tóc dợn, vui tánh, anh còn thích đờn ca xướng hát. Khi còn trẻ đã có thời say sưa rượu chè, khi tửu nhập thì cũng lạng quạng, nhưng khi vợ con rồi thì từ bỏ thần men, thỉnh thoảng lắm mới chỉ nhấp nháp chút đỉnh thôi.

Mùa Hè nọ Aksionov tính đi lên hội chợ Nizhny. Hôm anh lên đường vợ anh can ngăn: 'Anh ơi, đừng đi bửa nay nhe anh, em chiêm bao thấy anh bị chuyện xui lắm.'

Aksionov cười lớn, nói: 'Chắc em sợ anh tới đó lại rượu chè chớ gì!'

Vợ anh trả lời: 'Em không biết nữa, chỉ biết là trong chiêm bao em thấy anh trở về, dở nón ra thì tóc bạc như bông gòn.'

Aksionov cười lớn: 'Điềm hên đó em! Anh sẽ bán hết hàng, đem thật nhiều quà về tặng em cho mà coi!'

Rồi anh từ giả gia đình, lên đường.

Khi đi được nửa đường, anh gặp một phú thương từng quen biết, hai người cùng qua đêm chung một quán trọ. Họ cùng nhau nhâm nhi tuần trà tối trước khi đi ngủ. Hai căn phòng họ sát cạnh nhau.

Tánh Aksionov không thích dậy trễ, muốn lên đường sớm khi không khí còn mát mẻ. Anh kêu người đánh xe dậy thắng yên cương rồi khởi hành trước khi trời rựng sáng.

Anh cho xe đi ngang qua chỗ ở của người chủ quán, một căn lều phía sau, trả tiền rồi tiếp tục cuộc hành trình.

Khi đi được độ chừng hai mươi lăm dặm, anh ngừng lại cho ngựa ăn. Thơ thẩn ngoài đường một lúc rồi anh vào chỗ hàng hiên ngồi xuống. Anh gọi một bình trà, trong khi chờ nhà hàng hâm nóng, anh lấy đàn ra dạo chơi vài khúc.

Thình lình một chiếc xe tam mã chạy đến, tiếng chuông kêu leng keng inh ỏi. Một viên sĩ quan bước xuống, theo sau có hai người lính. Ông ta tiến về phía Aksionov, bắt đầu cật vấn Aksionov là ai, đến đây hồi nào. Aksionov trả lời xong rồi mời ông ta dùng trà. Nhưng người sĩ quan tiếp tục cật vấn, ông hỏi gằn: Tối hôm qua anh ngủ ở đâu? Ở một mình hay với ai nữa? Sáng nay anh có thấy người đó không? Tại sao anh rời quán trọ quá sớm như vậy?'

Aksionov ngạc nhiên khi bị hỏi kiểu nầy nhưng anh cũng trả lời theo những gì đã xảy ra. Rồi anh hỏi, 'Sao ông lại điều tra tôi như là kẻ trộm cướp vậy? Tôi đi buôn bán mà, đừng có hỏi tôi kiểu đó à nhe!'

Viên sĩ quan nọ gọi những người lính tới, nói, 'Tôi là sĩ quan cảnh sát địa hạt, tôi hỏi anh vì người phú thương cùng anh nói chuyện tối qua đã bị cắt cổ chết rồi. Chúng tôi phải khám xét hành lý của anh mới được.'

Họ vào nhà. Họ mở tung hành lý của Aksionov ra lục soát. Thình lình viên sĩ quan cảnh sát rút ra được một con dao nhọn trong bọc hàng, la lớn, 'Dao này của ai đây?' Aksionov nhìn, thấy con dao dính máu được rút ra trong bọc hành lý của mình thì vô cùng sợ hải.

'Tại sao con dao dính máu tùm lum vậy?'

Aksionov cố gắng trả lời, nhưng tiếng không thể thốt ra, chỉ ấp úng: " .. Tôi .. không biết.... không phải của tôi...'.

Người sĩ quan đáp: 'Sáng nay người ta phát giác ra người phú thương kia nằm chết... bị cắt đứt cổ. Chỉ có anh mới làm được điều đó thôi. Căn nhà được khóa từ bên trong mà, không có ai ở đó hết ngoài anh .'

Nè con dao dính máu này ở trong bọc hành lý của anh nè. Bộ mặt và cách điệu của anh tố cáo anh rồi. Thù thật đi, anh đã giết người như thế nào? Cướp được bao nhiêu?' Aksionov thề là anh chẳng làm gì hết, sau khi uống trà xong thì anh và người đó chia tay, tiền thì là của anh, chỉ có tám ngàn rúp, con dao thì không phải của anh. Giọng nói của Aksionov tắt nghẹn, đứt khoảng, mặt mày anh tái ngắt, anh run rẩy như mình là người tội phạm.

Người sĩ quan ra lịnh cho lính trói Aksionov lại, bỏ lên xe. Sau khi bị trói chân, quẳng lên xe, Aksionov ngồi bó gối, nước mắt trào dâng. Tiền bạc và đồ đạt của anh bị lấy đi mất, anh bị giam vô ngục trong một thành phố gần đó. Giấy tờ tư về Vladimir điều tra về tư cách của anh. Dân chúng và giới thương gia ở đây đều nói rằng ngày xưa anh có rượu chè bê bối thiệt nhưng trên căn bản anh là người tốt. Rồi tòa xử: anh bị kết án sát nhân đã giết người phú thương ở Ryan, đã cườp của ông ta hai mươi ngàn rúp.

Vợ anh tuyệt vọng không biết đâu mà mò. Con cái anh thì còn quá nhỏ, một đứa còn bú, phải ẳm. Chị ta dẫn bầy con tới thăm chồng trong ngục. Ban đầu người ta không cho chị vào gặp mặt chồng, nhưng sau một hồi van nài xin xỏ, chị được cho phép rồi được dẫn đến tận nơi chồng bị giam. Khi nhìn thấy chồng trong bộ áo tù nhân, mang xiềng xích , bị nhốt chung với những tội phạm đầu trộm đuôi cướp, sát nhân.. chị ngã bịch xuống bất tỉnh nhân sự. Tỉnh dậy chị kéo mấy đứa con vô lòng mình rồi ngồi xuống bên cạnh chồng. Chị kể chuyện ở nhà, chị hỏi chuyện gì đã xảy ra. Anh ta kể hết mọi sự, chị hỏi: "Bây giờ phải làm gì đây mình?'

'Mình phải làm đơn gởi lên Nga hoàng, không thể để một người vô tội bị thụ án oan ức.'

Người vợ nói rằng mình đã đệ đơn lên rồi nhưng đơn đã bị bát.

Aksionov không trả lời, anh tỏ ra thất vọng tuyệt cùng.

Rồi người vợ nói: 'Không phải khi không mà em thấy điềm chiêm bao anh trở về tóc bạc trắng đâu. Anh nhớ chuyện đó không? Đáng lẽ anh nghe em không xuất hành bữa đó'. Luồn mấy ngón tay vô tóc chồng, chị nói: 'Anh ơi, nói thiệt với em đi, không phải anh làm chuyện đó phải không?'

'Vậy thì chính em cũng nghi anh nữa !' Aksionov than rồi gụt đầu vô tay khóc nức nở. Một người lính vô kêu vợ con anh ra, anh nói lời từ biệt cuối cùng với vợ.

Khi vợ con đi rồi, anh ngồi ngẩm lại cuộc gặp mặt vừa qua, nghĩ đến chuyện người vợ tắm mẵn cũng nghi ngờ mình, anh nói với chính mình, 'Hình như chỉ có Thượng Đế mới biết sự thật thôi. Chỉ có thể khiếu nại với Thượng Đế thôi, chỉ có Ngài mới gia ân cho mình thôi.'

Từ đó Aksionov không viết đơn từ kêu ca gì nữa, anh bỏ hết hi vọng, chỉ chuyên tâm cầu nguyện.

Aksionov bị xử phạt trượng rồi bị đày đi làm phu mõ. Anh bị đánh đập đòn bọng. Khi các vết thương vừa lành thì bị chuyển ngay lên Tây Bá Lợi Á cùng với những tội phạm khác.

Trong hai mươi sáu năm ở đây, Aksionov sống như kẻ phạm đồ. Tóc anh thành bạc trắng như bông, râu dài thượt, lơ thơ trổ màu râu bắp. Tất cả nét vui vẻ trẻ trung của anh biến mất biệt tăm, lưng anh còng, bước chân đi chậm chạp, ít mở miệng, không bao giờ cười, chỉ chuyên chú cầu nguyện.

Trong tù Aksionov học đóng giày, kiếm được một chút ít tiền, ông mua quyển 'Lược sử các Thánh'. Ông đọc khi trong nhà giam có đủ ánh sáng, ngày chúa nhật, trong nhà thờ của trại ông đọc các bài học và ca trong đoàn vì giọng vẫn còn rất tốt.

Giới chức nhà giam thích AKSIONOV vì ông đàng hoàng, bạn tù cũng kính nễ ông. Họ gọi là 'Ông Nội' hay 'ông Thánh'. Khi muốn chuyển yêu sách gì lên giới chức trại luôn luôn họ chọn Aksionov làm phát ngôn viên. Mỗi khi có tranh cải giữa tù nhân với nhau thưởng họ đến nhờ ông phân đoán.

Aksionov không bao giờ nhận được tin tức gì về gia đình mình. Ngay cả chuyện sống chết mất còn của vợ con ông cũng không biết gì hết.

Một ngày kia có một bọn tội phạm mới được giải đến trại. Đêm đến bạn tù cũ ngồi quanh những người tù mới hỏi thăm về quê quán và phạm tội gì. Cùng với vài người khác, Aksionov ngồi cạnh những tù mới, lo đảng nghe chuyện.

Một trong những phạm nhân là một người cao lớn, khỏe mạnh, vào khoảng sáu mươi, với một bộ râu hun hun đỏ cắt ngắn đang kể chuyện mình. 'Mấy bạn này', ông ta nói, "Tôi chỉ lấy có một con ngựa đang cột vào cổ xe thôi, vậy mà họ tóm cổ tôi và xử về tội trộm chớ. Tôi nói với họ là tôi chỉ cần ngựa để về nhà nhanh một tý thôi mà. Rồi tôi sẽ thả nó ra. Thêm nữa, người đánh xe là bạn của tôi mà. Vì vậy tôi nói: "Được, được". Họ thì nói: 'Không, mày là thằng ăn trộm." Nhưng mà họ đâu có bắt được tôi đã lấy trộm ở chỗ nào, và lấy bằng cách nào đâu. Trước đây tôi có làm một chuyện thật là bậy và đáng lẽ tôi đã lên đây lâu rồi. Nhưng mà lần đó họ không tóm cổ được tôi. Bây giờ thì họ gởi tôi đến đây khi tôi không tội tình gì hết... - ồ, tôi nói dối rồi, trước đây tôi có ở Tây Bá Lợi Á , nhưng mà không ở lâu."

Một người nào đó hỏi: 'Anh từ đâu tới vậy?'

'Từ Vladimir. Gia đình tôi ở đó. Tên tôi là Mikar, người ta cũng gọi tôi là Semyonich."

Aksionov ngững đầu lên, nói: 'Semyonich, anh có biết gì mấy người tên là Aksionov ở Vladimir hay không? Họ vẫn còn sống đấy chứ?'

'Biết họ à?. Tôi biết rành đấy chứ. Họ giàu sụ dầu rằng cha họ bị đày đi Tây Bá Lợi Á. Tội phạm như chúng mình vậy mà! Ơ ` mà ông Nội, tại sao ông lại ở đây vậy ông?'

AKSIONOV không muốn nói về nỗi bất hạnh của đời mình. Ông chỉ thở dài, nói: Về cái tội của tôi, tôi đã thọ hình hai mươi sáu năm nay rồi."

'Tội gì vậy?' MAksionovar Semyonich hỏi.

Nhưng Aksionov chỉ nói: 'Thôi, thôi, tôi đáng tội lắm.' Ông không nói nữa, những những bạn đồng tù của ông kể lại cho người mới lý do vì sao ông phải đến đây, kể rành rọt câu chuyện ông bị xử oan vì kẻ nào đó sát nhân rồi dấu dao vào trong gói hành lý của ông.

Khi Mikar Semyonich nghe như vậy thì anh ta nhìn ông già Aksionov rồi quỳ xuống cái rột nói: 'Thiệt là kỳ diệu, thiệt là kỳ diệu! Nhưng mà ông nội ơi, sao mà ông già mau quá thể vậy chớ?'

Mọi người đều hỏi anh ta tại sao anh ta ngạc nhiên như vậy, anh ta có gặp Aksionov trước đây hay không, nhưng anh không trả lời, chỉ nói: 'Các bạn ơi, chúng tôi gặp nhau đây thiệt là diệu kỳ vô cùng!'

Mấy lời nói này khiến Aksionov suy nghĩ không biết anh chàng này có biết ai là kẻ giết người phú thương kia hay không, ông nói: 'Có thể là anh từng nghe câu chuyện đó, cũng có thể là anh đã gặp tôi trước đây phải không ?'

'Làm sao không nghe cho được chớ? Tiếng lành đồn xa tiếng dữ đồn xa. Nhưng mà lâu lắm rồi, tôi cũng đã quên những lời đồn đãi rồi.'

'Cũng có thể bạn nghe nói ai là kẻ sát nhân chứ?' Aksionov hỏi.

MAksionovar Semyonich cười lớn, đáp: ' Thì chính kẻ có con dao trong bao hành lý của mình chớ còn ai vô đó nữa! Nếu nói kẻ nào dấu dao vô đó thì 'khẩu thuyết vô bằng', tục ngữ có nói rồi mà! Làm sao ai lại có thể dấu dao vào bọc hành lý của ông khi ông lấy nó kê đầu? Ông thức dậy sao?'

Nghe mấy lời này Aksionov biết chắc rằng người trước mặt mình là kẻ giết người phú thương kia. Ông đứng dậy, bỏ đi chỗ khác.

Đêm đó, Aksionov trằn trọc không ngủ được. Ông khổ sở vô cùng tận, biết bao nhiêu là hình ảnh lởn vởn trong trí. Có hình ảnh người vợ trẻ lúc ông từ giả nàng để lên đường đến hội chợ. Ông thấy rõ ràng như nàng đang hiện diện, gương mặt và đôi mắt đang ngước nhìn ông. Ông nghe nàng nói, nàng cười. Rồi ông thấy mấy đứa con, nhỏ như hồi đó, một đứa còn mang tấm vải che cho nước miếng khỏi dính vô áo, đứa khác thì đang bú vú mẹ. Rồi ông nhớ lại mình lúc đó: trẻ trung và vui tính. Ông nhớ ông đã chơi đàn như thế nào ở mái hiên của quán trọ nơi ông bị bắt, nhớ lúc đó ông thanh thản vô tư biết chừng nào. Ông thấy, trong trí của mình, nơi ông bị đánh khảo, những kẻ hành hạ ông, và những người chứng kiến vây quanh; nhớ tới những xích xiềng, nhớ tới những người bạn tù, nhớ tới đời sống tù đày trong suốt hai mươi sáu năm qua, nhớ tới cái già sòng sọc đến mau của mình. Càng nhớ ông càng thấy đau khổ tuyệt cùng, chỉ muốn đâm đầu tự vận.

Tất cả cũng chỉ vì chuyện ghê tởm đó! Aksionov nghĩ. Rồi sự giận dữ của ông bung tràn lên đối với Mikar Semyonich khiến ông có ý định trả thù, ngay cả có chết đi cũng không tiếc. Ông liên tục khấn nguyện cả đêm nhưng cũng không thể nào tìm được lại sự thanh thản. Ban ngày ông tránh không đến gần Mikar Semyonich, cũng không thèm ngó tới bản mặt anh ta.

Cả hai tuần trôi qua như vậy. Đêm đêm Aksionov không ngủ được, ông rất khổ sở nhưng không biết phải làm sao.

Một đêm nọ trong khi ông đi lang thang trong nhà tù thì nhận thấy có đất rớt ra từ dưới cái sạp làm chỗ nằm của tù nhân. Ông dừng lại để coi chuyện gì. Thình lình Mikar Semyonich bò ra từ phía dưới sạp, anh ta nhìn lên Aksionov với bộ mặt vô cùng kinh hoàng. Aksionov cố tình buớc đi tránh nhìn Mikar Semyonich, nhưng anh này đã nắm tay ông nói rằng anh ta đã đào một cái hang dưới tường, mỗi ngày đem đất ra ngoài bằng cách bỏ vào đôi giày cao cổ của mình rồi trút bỏ trên đường khi ra ngoài làm khổ dịch.

"Bố già nên giữ miệng giữ mồm nhe, rồi tôi sẽ cho bố cùng trốn. Nếu mà bố già tố cáo, chuyện đổ bể thì họ sẽ tra tấn chết tôi, nhưng tôi sẽ xơi tái bố già trước rồi ra sao thì ra.'

Aksionov nhìn kẻ thù, giận tràn hông. Ông giật mạnh tay ra, nói: 'Ta không có ý định trốn trại, và anh cũng không cần phải giết ta nữa làm gì cho mệt. Anh đã giết ta từ lâu rồi mà. Nói cho anh biết-- ta tố cáo hay không, chuyện đó do Thượng Đế định đoạt."

Ngày hôm sau, khi đoàn tù được dẫn ra làm khổ dịch thì đoàn bảo vệ khám phá rằng có kẻ đã đổ đất từ giày mình ra đường. Nhà tù được khám xét, con đường hầm bị khám phá. Viên quản đốc nhà tù đến cật vấn tất cả tù nhân để truy tìm thủ phạm. Không ai chịu chỉ. Kẻ biết thì không chịu phản bội Mikar Semyonich, sợ rằng nói ra thì anh ta sẽ bị một trận đòn thập tử nhất sanh.

Sau cùng viên quản đốc quay về Aksionov, một người mà ông từ lâu biết là công chánh: 'Ông là một người trung thực, vậy ông hãy nói, trước mặt Thượng Đế, cho tôi biết ai đã đào con đường hầm đó?'

Mikar Semyonich đứng như là không có chuyện gì liên quan đến mình, nhìn viên quản đốc rồi lơ là nhìn Aksionov. Môi và tay Aksionov run rẩy, thời gian trôi qua thiệt lâu mà ông cũng không thốt ra được lời nào. Ông suy nghĩ. Tại sao mình phải bảo vệ cái thằng đã phá nát cuộc đời mình chớ? Để cho hắn ta nếm mùi những gì mà mình đã chịu đựng. Nhưng mà không được. Nếu nói ra biết đâu hắn sẽ bị tra khảo chí mạng, nếu mình đoán sai về hắn thì sao chớ? Mình có lợi lộc gì đâu?

'Ông già ơi," viên quản đốc hối thúc, "nói sự thật đi: ai đào vậy?'

Aksionov đảo mắt qua Mikar Semyonich, nói :' Thưa ông tôi không thể nói được, Thượng Đế không cho tôi nói. Ông hành hạ tôi cách gì cũng được, tôi chịu hết.'

Viên quản đốc làm tất cả mọi cách Aksionov cũng không chịu nói gì thêm, câu chuyện được bỏ qua.

Đêm đến, khi Aksionov nằm trên giường, vừa thiu thiu ngủ, có ai đó nhè nhẹ tiến tới, ngồi trên mép giường. Ông nhướng mắt nhìn trong bóng đêm thấy là Mikar Semyonich.

'Còn muốn gì nữa đây?' Aksionov hỏi. 'Anh đến đây làm gì chớ?'

Mikar Semyonich im lặng.

Aksionov ngồi dậy: "Anh muốn gì? Đi đi không thôi tôi kêu cảnh vệ đó!"

Mikar Semyonich cúi xuống gần Aksionov, thì thào, "Ivan Dmitrich, hãy tha thứ cho tôi nhe ông!"

'Chuyện gì?' Aksionov hỏi.

'Chính tôi là cái thằng đã giết người phú thương kia rồi dấu con dao vào gói hành lý của ông. Tôi đã định giết ông luôn nhưng mà nghe có tiếng động bên ngoài nên tôi luồn con dao vào gói đồ của ông rồi chuồn êm qua cửa sổ."

Aksionov im lặng, không biết nói gì. Mikar Semyonich tuột xuống khỏi giường, quỳ dưới đất. "Ông Ivan Dmitrich ơi, xin ông hãy tha lỗi cho tôi nhe!. Xin hãy vì tình thương của Thượng Đế mà tha thứ tội tình của tôi. Tôi sẽ thú tội rằng mình là kẻ giết người phú thương kia để ông được tha trở về với gia đình."

'Nói thì dễ lắm," Aksionov nói, "Nhưng ta đã chịu khổ giùm anh trong suốt hai mươi sáu năm qua rồi. Ta còn có chỗ nào đâu nữa mà về? Về đâu bây giờ?... Vợ ta đã qua đời, con cái ta đã quên cha chúng từ lâu. Còn chỗ nào nương thân đâu mà về?"

Mikar Semyonich không đứng dậy, anh ta đập đầu xuống đất kêu van: "Ông Ivan Dimitrich ơi, xin hãy thứ tha cho tôi. Thà rằng để họ tra khảo tôi bằng dùi bằng gậy còn ít đau đớn hơn khi thấy ông như thế này... Vậy mà ông vẫn thương hại tôi, vẫn không tố cáo tôi. Xin hãy nhân danh Chúa, tha thứ cho tôi đi nhé, tha thứ cho một kẻ cùn căn mạt kiếp không ra gì." Rồi anh ta nức nở khóc.

Khi nghe Mikar Semyonich khóc, Aksionov cũng khóc theo.

Ông nói: "Thượng Đế sẽ thứ tha cho anh thôi. Ta có thể còn tệ hơn anh cả trăm cả ngàn lần nữa là khác." Khi nói ra được những lời này, lòng ông cảm thấy nhẹ nhàng, thơ thới, sự mong mỏi trở về với gia đình bỗng nhiên tiêu tan mất. Ông không còn ước ao rời khỏi nhà tù nữa, chỉ mong sao cho mau đến ngày được giải thoát khỏi chốn trần ai.

Nhờ câu chuyện bữa đó, Mikar Semyonich đi thú tội mình, nhưng khi lịnh bạch hóa đến trại giam thì ông già Aksionov đã thành người thiên cổ.

Nguyễn Văn Sâm dịch (theo bản tiếng Anh)